Gdańsk door de eeuwen heen; een rijke geschiedenis

Waarom ik graag naar Gdańsk wilde? Dit is echt een stad die zoveel historie heeft doorgemaakt. In alle eeuwen heen is er wel iets gebeurd dat in de boeken staat. Ik vertel je daarom meer over deze geschiedenis en tip je waar je welke tijdsperiode in de stad kunt ontdekken.

Goed, ik ga geen geschiedenisboekje overtypen of Wikipedia citeren, maar in het kort toch een inleiding.

Door de gunstige ligging aan de monding van de rivier de Wisla en aan de Oostzee vormde zich in de Middeleeuwen Gdańsk. Behalve een geografisch kruispunt dus handelsplek, kruiste hier ook het Pruisische en Slavische rijk elkaar en je raadt het al dat zorgde voor een interessante mix. De hertogen van Pommerellen kozen Gdańsk als thuisbasis en zorgde ervoor dat het zo’n 80 jaar na hun komst een vrij rijk werd. Door de handel zochten de hertogen wel toenadering tot Duitsland en kooplieden richtte een autonome Duitse gemeente in Gdańsk op. Die kooplieden maakte ‘Danzig’ (op zijn Duits) lid van het Hanzestedenverbond. Het hertogengeslacht was inmiddels uitgestorven en een strijd om de stad barste los. De Duitse orde won, maar de strijd duurde eeuwen voort. In 1919 werd via het Verdrag van Versailles besloten dat de stad weer bij Polen zou horen. Het land had veel afkeur van deze erfenis met banden naar Sovjet-Unie en Duitsland. Een vrije staat onder toezicht van de Volksbond volgde. Tot 1 september 1939. Op Westerplatte startte de Duitse marine de aanval tot wat zou uitmonden in de Tweede Wereldoorlog. De stad lag compleet in puin maar is volledig opgebouwd en tientallen monumenten zijn gerestaureerd alsof er nooit iets gebeurd is…

De late Middeleeuwen

Onze stadswandeling beginnen we bij de oudste plek: de graanmolen (Wielki Mlyn) die uit 1350 dateert. “Met zeven verdiepingen was deze molen de grootste van die tijd en maar liefst 600 jaar werden hier tonnen graan gemalen en kon met het brood de hele stad gevoed worden. Het pand staat ongelooflijk maar waar nu leeg, maar we hebben hoop dat er een museum komt.”  vertelt onze gids Bartolomiej, voor ons kortweg Bart, van Visit Gdańsk. Het parkje rondom de molen biedt je ook al veel te ontdekken. Zo wordt er een ode gebracht aan de astronoom Jan Heweliusz (Johannes Hevelius in het Nederlands, want hij studeerde in Leiden). “Hij was in de 17^e eeuw een van de ontdekkers van de sterrenbeelden zoals we die nu nog kennen: Canes Venatic en Sextans.” Achterop staat ook het Oude Stad Stadhuis (Ratusz Staromiesjki) waar Hevelius ook nog zetelde als burgemeester van de stad.

De Gouden Eeuw: koningen en hertogen

Na een minuut of vijf lopen komen we aan bij het Arsenaal (Wielka Zbrojownia). Een heel andere bouwstijl en duidelijk Gouden Eeuw. De gevel bevat veel details zoals waterspuwers maar ook veel leeuwen; ook het stadswapen van Gdańsk.

Nog geen honderd meter verder staan we in de Langestraat (Dlugi Targ). Nu hebben we ook in mijn eigen woonplaats een Langestraat, maar deze heeft een andere allure. De Goudenpoort (Zlota Brama) is ook al zo’n een typisch renaissancewerk en de protserige beelden staan symbool voor wijsheid, rechtvaardigheid, gedogen en eensgezindheid. In de poort hangt een foto van de stad in puin, dat ons al weer doet stil staan bij de oorlog.

“Over de Langestraat kwamen de koningen de stad binnen. Hoewel het maar een paar honderd meter is, duurde dit uren. Nu kun je er op drukke dagen tijdens het hoogseizoen ook hier over de toeristen lopen.” vertelt Bart. In de florerende Gouden Eeuw wilden de hertogen niets anders dan hun gasten bij het ontvangst in de stad imponeren. Het hoofdstad stadhuis (Ratusz Glównega Miasta) kreeg daarom een interieur wat door kon gaan voor het Dogepaleis (Venetië) van Noord-Europa. Dit kunstwerk kun je het beste al liggend op een matrasje op de grond bekijken. “In de oorlog werd dit gelukkig wel geëvacueerd en daarom zijn we hier ontzettend trots op.” En wij Nederlanders mogen dat ook zijn, want het is door een Nederlandse schilder: Hans Vredeman de Vries gemaakt!

De Hanzestad Gdańsk

De handel bracht veel kooplieden naar Gdańsk onder andere uit Scandinavië, Duitsland en Nederland. De statige panden aan de Langestraat hebben ook al die verschillende invloeden. Eén gebouw (Zlota Kamienica) heeft zelfs een Nederlandse tekst op de gevel. Ook de Groene Poort (Zielona Brama) die toegang geeft tot de haven, geeft een typisch Amsterdamse look.

Achter de gevels van de Langestraat gaat nog veel meer moois schuil. Museumdirecteur Anna Frackowska opent voor ons de deur van Artushof (Dwór Artusa). Bij de entree prijkt een eregalerij van bekenden van Angela Merkel tot Koningin Beatrix. Ik heb geen idee wat me te wachten staat… maar we komen in de voormalige handelsplaats van de 17^e eeuw. “Dit was niet de markt, waar handje geklapt werd, maar dit was wel de plek waar de echt grote deals gesloten en bedronken werden.” vertelt Anna ons. De zaal is prachtig maar duidelijk is dat alles hier ‘nep’ is, maar voor de cache niet minder.

Voor Artushof staat ook de bekende Neptunus fontein. “Het symbool van de stad werd tijdens het EK voetbal 2012 vernield. En dat gaf vele Gdanski veel verdriet. Gelukkig is het nu gerestaureerd.” vertelt Bart. “Neptunes heeft het Goldwasser, anijslikeur met gouden vlokken, volgens de legende uitgevonden. Je moet het vanavond zeker proeven bij het diner!”

De vrije stad

Van de vrije stad periode kun je eigenlijk weinig terugzien in de stad, maar op de derde etage van hoofdstad stadhuis (Ratusz Glównega Miasta) is in het historisch museum een expositie ingericht over ‘Danzig’ als vrije staat. Het ging hier dan vooral wel over de tweede periode, tussen de twee Wereldoorlogen in. Het museum geeft ons een kijkje in een voormalige woonkamer, apotheek, geldwisselkantoor en een kleermaker.

De oorlogsjaren 1939-1945

De oorlog brak in 1939 uit in Westerplatte, buiten de stad. Aan de Oostzee kun je het monument bezoeken. Ieder jaar is er een grote herdenking op 1 september. In Gdańsk is een speciaal museum over de Tweede Wereldoorlog in aanbouw, of zelfs nagenoeg klaar. “Dit museum is zeker een prestigieus museum maar daardoor in politieke opspraak gekomen. Het is nu afwachten of en wanneer het open gaat en met welke tentoonstellingen.” vertelt Bart. De stad lag volledig in het puin na de oorlog, want de strijd voerde hier niet alleen in 1939, maar zelfs tot aan 1945. “De grote Maria Basiliek en de Mariastraat waren bijvoorbeeld ook volledig verwoest. Na de oorlog is dit gerestaureerd. Als je oplet zie je bordjes Anno 1965 op de gevels staan.”

1945-1989: Nog niet bevrijd

Waar we in West-Europa in 1945 al spreken van bevrijding, is dit in Polen pas in 1989. Om alles te weten te komen over deze periode bezoeken we het Europees Centrum voor de Solidariteit. Dit museum ligt bij de voormalige Lenin Shipyard waar in augustus 1980 de stakingen van de arbeiders startte. Dit mondde uiteindelijk uit tot de Poolse Solidariteitsbeweging aangevoerd door de eerste president van de vrije republiek Lech Walęsa. Het Europees Centrum voor de Solidariteit is pas 1,5 jaar geopend en is een bijzonder uniek concept. Ik kan je zeker aanraden dit te bezoeken en zal later nog een uitgebreid blog schrijven over dit museum.

Gdańsk nu en de toekomst

1989 is mijn geboortejaar en sinds mijn mensenleven is deze stad dus in opbouw als nieuwe economie. Het is echt indrukwekkend wat er door de bevolking in die tijd gepresteerd is. Ja, de cultuur is absoluut anders, maar je ziet duidelijk terug dat hier hard gewerkt is. De universiteit trekt vele internationale studenten aan en evenementen zoals het EK Voetbal (ondanks de schade aan de fontijn) heeft veel goeds gebracht. Voetbal gaat hier sowieso goed. Lechia, de club van de stad staat momenteel aan kop in de Poolse eredivisie en die hard fan en gids Bart showt ons trots nog het stadion dat de kleur van een Ambersteen heeft. Gdańsk werkt hard aan meer toerisme, maar wel buiten de twee zomermaanden. “We willen ook niet meer afhankelijk zijn van Russische bezoekers. Door politiek (onder andere wijzigingen in visumbeleid) is dit een te instabiele factor voor de economie.” Strategische vliegverbindingen met Europa vanaf een gloednieuw vliegveld ontsluiten Gdańsk naar Groot-Brittannië, Scandinavië en Nederland; WizzAir vliegt al vanaf Groningen en Eindhoven en ook KLM start een verbinding. Deze vluchten brengen vooral jonge geïnteresseerden city trippers voor de combinatie van historie (want die is er zoals je hebt gelezen genoeg) en het goede leven want hé goedkoop bier, wie houdt daar nu niet van?

Disclaimer: Deze blog geeft mijn persoonlijke verslag weer van mijn bezoek aan Gdańsk die ik maakte op uitnodiging van Polen Toerisme en Visit Gdańsk. De historische informatie in het artikel dient om mijn verhaal te ondersteunen en deze heb ik met zorgvuldigheid geraadpleegd.

 

Sanne Bakker

Sanne Bakker is eigenaar van ensanne reist. Sanne houdt van stedentrips maken en daarbij een hoop dingen bezoeken. Ze is geïnteresseerd in kunst, musea en WW2. Ook is ze in voor echte Try before you die avonturen. Daarbij heeft ze haar diploma in de Reisjournalistiek gehaald.