De roemruchtige Poolse weg naar bevrijding –  Europees Solidariteitscentrum in Gdańsk

“Wij spreken pas 27 jaar van bevrijding, waar jullie dat in West-Europa al 72 jaar doen.” Zo start gids Margaret haar verhaal bij de entree van het Europees Solidariteitscentrum in Gdańsk. “In welk jaar ben je geboren?”, vraag ze me en ik antwoord “In 1989”…

1989, mijn geboortejaar. Dat is wat je nogal een roemruchtig geschiedenisjaar noemt. Het jaar dat de Berlijnse muur viel. Die val, had een veel langere aanloop, wat zo’n beetje begon op de Lenin Shipyard in Gdańsk. Juist op die plek staat sinds 1,5 jaar het interactieve Europees Solidariteitscentrum. Dit museum vertelt je alles over de jaren tussen de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding in 1989.

Margaret neemt ons mee in het museum en vertelt ons veel over deze recente historie.

Propaganda, piratenzenders en smokkelen

Na de oorlog werd Polen weer onderdeel van het Sovjetrijk, tot groot ongenoegen van de Polen, want na de Duitse bezetting vonden ze dat ze ook bij de overwinnaars van de oorlog hoorde. “De hele stad lag in puin en de bewoners die over waren gebleven moesten verder leven onder het Russische regime. Zo ook mijn opa en oma.” vertelt Margaret terwijl we een woonkamer uit de jaren 60 binnen wandelen. “Mijn opa was anti de Sovjetpropaganda, ze beloofden van alles, maar niets werd waar gemaakt. Op televisie en radio had je maar één kanaal, dus zorgde mijn opa ervoor dat ze de ‘piratenzender’ konden ontvangen. Zo hoorde je ten minste alles in twee perspectieven.” De regering deed er alles aan om dit tegen te gaan. “Als je ging verhuizen kreeg je geen telefoonaansluiting meer. Bij mijn ouders duurde het 12 jaar voordat ze telefoon kregen. Het is natuurlijk logisch dat een enorm circuit van smokkelen en zwarte markten ontstond. Geld werd op allerlei manieren zoals per kerstkaarten rondgestuurd.” 

De stakingen op de Lenin Shipyard

In 1970 gingen de havenarbeiders van de Lenin Shipyard voor het eerst in staking. De lokale politie bracht direct een einde aan de oproer en doodde 41 arbeiders. “Dit is de jas van een 20 jarige jongen die meedeed aan de stakingen. Als je goed kijkt zie je de kogelgaten in zijn jas zitten.” vertelt Margaret. “Het duurde 10 jaar (!) voordat de arbeiders weer durfde te staken. Onder leiding van Lech Walesa, die later de eerste vrij gekozen president van Polen zou worden, startte de geweldloze stakingen. De staking was vooral gericht op meer loon, maar bij Lech Walesa sloten zich al snel intellectuelen en politici van de oppositie aan. De stakers behaalden succes, de vakbeweging Solidarność (Solidariteit) werd opgericht en dit inspireerde vele anderen in Polen en communistisch ‘bezet’ Europa.” De houten borden waarop de 21 wensen van de arbeiders staan, zijn nu onderdeel van de museumcollectie. De helmen aan het plafond symboliseren de havenarbeiders.

Tip: Meer over deze geschiedenis lees je bij Liberation Route Europe

Vakbond voor Solidariteit en de ‘Martial Law’ tegenbeweging

Uiteindelijk sloten zich in 16 maanden tijd 10 miljoen Polen aan bij de vakbond voor Solidariteit. In de derde expositieruimte zie je deze ‘verlichting’ ook duidelijk terug; want het licht is hier wit en fel. De solidariteitsbeweging inspireerde vele internationale media en een waar leger van internationale journalisten reisde naar Polen af om hier verslag van te leggen. Polen was wereldnieuws! Een tegenbeweging van de communistische regeringspartij kon uiteraard niet uitblijven. Op 13 december 1981 werd door de toenmalige premier Jaruzelski Martial Law geïntroduceerd. “Alle oproer die door Solidariteit was ontstaan werd met veel geweld de kop in gedrukt. En ook Lech Walesa werd gearresteerd.” vertelt Margaret ons nadat we via de trappen op de tweede etage van het tevens indrukwekkende architectonische pand zijn aanbeland. We zien een soort ME busje en wapenschilden waarmee de strijd werd gevoerd en de demonstranten werden opgepakt en afgevoerd naar gevangenissen.

Underground scene houdt stand

De sterke drang naar vrijheid zorgde voor veel protest. De Solidariteitsvakbeweging kreeg een ‘underground scene’. Premier Jaruzelski werd de karikatuur van de spotprent, protestsongs verspreidde zich via cassettebandjes, graffitileuzen en illegale kranten doken op. Op 22 juli 1983 werd de Martial Law opgeheven maar Jaruzelski bleef aan de macht. “De tegenbeweging was echter zo groot, stakingen bleven aan. Maar uiteindelijk met succes.” vertelt Margaret. In de zomer van 1988 werden de Solidariteitsbeweging aan tafel gevraagd bij een rondtafelgesprek. Als bezoeker kun je nu deelnemen aan het gesprek door plaatst te nemen op een van de stoelen. “De totale gesprekken duren 9 uur, die kun je helemaal bijwonen. Uitkomst was dat de Solidariteitsvakbond weer legaal werd en er bij de aankomende verkiezingen een senaat kon worden gekozen. Solidariteit won.”

Inspiratiebron en dialoog over vrijheid

Solidariteit heeft dus veel los gemaakt in de wereld. Het werkte als een bron van inspiratie voor andere landen die sinds de Tweede Wereldoorlog onder communistisch regime gingen. In 1990 werd stakingsleider Lech Walesa gekozen tot de eerste president van Polen. Het land kon gaan bouwen aan haar economie. Hoewel die jaren ook zeker nog tegen slagen heeft gekend… Al met al maak je in het Europees Centrum voor Solidariteit een reis door relatief jonge geschiedenis. De opstelling is absoluut supemodern, interactief en uitnodigend. Er valt zoveel te ontdekken, ik had hier nog wel uren kunnen ronddwalen. Met het Bastogne War Museum vind ik dit zeker het mooiste museum wat ik bezocht heb. Wat dit museum vooral met je doet is een dialoog over vrijheid voeren. Discussie over democratie, vrijheid en mensenrechten. Als bezoeker wordt je aan het einde ook gevraagd jouw boodschap en wens op te schrijven en op de muur te hangen die samen het logo van Solidarność vormt. Wat ik heb opgeschreven?

“Het verleden heeft ons geleerd dat vrijheid niet van zelfsprekend is”

Goed om te weten:

• Trek zeker een paar uur uit om alles te weten te komen over de geschiedenis.
• Als liefhebber van fotografie (voor Instagram) kun je hier ook zeker je lol op, het pand is ontzettend gaaf!
• De poort waar je doorheen loopt als je het museum bezoekt, is de voormalige poort (Gate 2) van de Lenin Shipyard, hier verzamelden alle arbeiders zich tijdens de stakingen.
• Het monument voor het museum, is het monument dat de 41 gevallenen tijdens de stakingen in 1970 herdenkt.
• Het Europees Solidariteitscentrum heeft in 2016 de Museumprijs van The Council of Europe gewonnen. Het juryrapport bij deze prestigieuze prijs zei: “a fascinating example of a cultural institution working to promote freedom and solidarity.”
• Je kunt ook nog het obseratieplatform beklimmen. Hier heb je uitzicht over de voormalige Lenin Shipyards.
• De entree van het museum is zo’n €4,50. De Gdańsk City Card geeft je ook toegang.

Tot slot deze video van het museum zelf die je een ontzettend goede indruk geeft.

Het Europees Solidariteitscentrum is onderdeel van Liberation Route Europe, een grensoverschrijdende herdenkingsroute die de weg van de geallieerden volgt tijdens de bevrijding van West-Europa. Van Zuid-Engeland naar Normandië, via Parijs, de Ardennen, de regio Arnhem-Nijmegen richting Berlijn. In Polen kwam de revolutie decennia later op gang. Alle regio’s op deze route zijn verbonden door persoonlijke verhalen. Meer over Liberation Route Europe

Lees alle blogs over Liberation Route Europe op ensannereist.nl

Lees alle blogs over Gdańsk op ensannereist.nl

 

Disclaimer: Deze blog geeft mijn persoonlijke verslag weer van mijn bezoek aan het Europees Solidariteitscentrum Gdańsk die ik maakte op uitnodiging van Polen Toerisme en Visit Gdańsk. De historische informatie in het artikel dient om mijn verhaal te ondersteunen en deze heb ik met zorgvuldigheid geraadpleegd.

Sanne Bakker

Sanne Bakker is eigenaar van ensanne reist. Sanne houdt van stedentrips maken en daarbij een hoop dingen bezoeken. Ze is geïnteresseerd in kunst, musea en WW2. Ook is ze in voor echte Try before you die avonturen. Daarbij heeft ze haar diploma in de Reisjournalistiek gehaald.